Het onderbewuste in de dagelijkse praktijk

Van alle prikkels die er op een dag op je zintuigen worden afgevuurd, wordt het overgrote deel onbewust verwerkt. Ons bewustzijn wordt daarom vaak vergeleken met een ijsberg. Dat wat je bewust waarneemt is het stukje boven de waterlijn, en de rest van die enorme klomp ijs stelt ons onbewuste voor. Voor veel mensen is dat een rare gedachte. Wij zien onszelf allemaal graag als bewuste wezens. Het ‘ik’ gevoel van ons, is gebaseerd op onze bewuste ervaringen. We geloven ook heel graag dat we allemaal heel bewuste keuzes maken.

Maar stel je eens voor: Als  we ons van elke zintuiglijke prikkel, elke handeling die wij of onze organen verrichten bewust waren, dan bestonden we allang niet meer als menselijke soort. Werden we allemaal gillend gek. Bovendien is het écht niet handig om je steeds van bepaalde gevoelens bewust te zijn, omdat ze je steeds maar zouden afleiden of simpelweg te pijnlijk zouden zijn om steeds maar te voelen.

Voorbeelden hiervan zijn:

Een kind wordt mishandeld door haar vader. Het kan zich pijnlijk bewust zijn dat vaderlijke liefde en lichamelijk geweld niet bij elkaar passen en daarmee sterk twijfelen aan de liefde van haar vader voor haar. Een heel bedreigend gevoel. Ze kan ook (onbewust) heel selectief omgaan met deze informatie: Papa slaat me bont en blauw en toch zegt hij dat hij van me houdt. Laat ik maar vergeten dat hij me vaak slaat en laat ik maar onthouden dat hij van me houdt.'

Of:            

Een jongetje voelt zich verdrietig en moet huilen. Hij kan dan denken: ‘Ik ben een jongen en jongens huilen niet. Mijn vader lacht me dan uit. Laat ik maar vergeten wat gevoelens van verdriet zijn zodat papa trots op me kan zijn.'

Je hersenen gebruiken allerlei tactieken om informatie te sorteren en selectief te gebruiken of (tijdelijk) te ‘parkeren’ door informatie te ‘vergeten’ of te verdringen.

Slow, quick quick slow

Moeder Natuur heeft het wat dat betreft prima geregeld. De snelheid waarmee ons brein onbewust informatie voorselecteert, verwerkt en opdrachten uitvoert is werkelijk fenomenaal. Vergeleken daarbij is de snelheid van onze bewuste informatieverwerkingsproces heel traag. Onderzoekers hebben aangetoond dat het onbewuste zo’n 200.000 (!) keer zoveel kan verwerken als het bewuste. Je ‘automatische piloot’ is zo’n voorbeeld van een onbewust hersenproces.

Het trage bewuste bestaat uit alle informatieverwerkingsprocessen die zorgvuldig uitgevoerd moeten worden. Denk aan het doen van ingewikkelde berekeningen, het waarnemen van nieuwe informatie, het nadenken over een bepaald probleem, het richten van je aandacht op een vraag die iemand je stelt.

Het bewuste wordt gevoed door stukjes ‘half fabricaat’ informatie waarmee we op dit moment daadwerkelijk iets moeten en kunnen doen.

Onderbuikgevoel

Je intuïtie is zo’n half fabricaat. Je hersenen bestaan uit drie 'lagen', waarvan de middelste laag al een 'emotionele kleur' geeft aan datgene wat je waarneemt, nog voordat de buitenste laag aan die ervaring een 'label' kan hangen die de ervaring of de waarneming een zinvolle betekenis geeft. Denk hierbij aan een ongemakkelijk gevoel hebben bij iemand, nog vóór je die persoon daadwerkelijk kent.

Dat gevoel is het gevolg van een razendsnelle optelsom van informatie die we in het verleden hebben opgedaan met mensen met (een deel van) de kenmerken van de persoon die je nu voor het eerst ziet. Het kan een oogopslag zijn, een stem, een geur of een manier van bewegen. Als in jouw enorme onbewuste reservoir van opgedane ervaringen informatie zit m.b.t. deze persoonskenmerken met daaraan een labeltje ‘niet o.k.’ of ‘gevaar’, dan is de kans groot dat je die persoon al bij de eerste aanblik niet zo ziet zitten. Een gevoel wat je niet kunt duiden (het beroemde onderbuik gevoel) wordt bemerkbaar (bewust). Gek genoeg ben je dan je soms wél bewust van je gevoel (reserve jegens die persoon), maar niet van de oorspronkelijke informatie waarop dat gevoel gebaseerd is. Ergens is dat maar goed ook. Want om bij elk stukje informatie wat jou je emotioneel doet herinneren aan een nare ervaring weer een totale herbeleving door te maken, zou een behoorlijke uitputtingsslag voor je zijn.

Invloed van onbewuste ervaringen op je probleem

Het zou wel gemakkelijk zijn als daarmee de kous af was. Maar nee. Veel van ons dagelijks gedrag en gevoel wordt wel dégelijk beïnvloed door dit 'vergeten geheugen' dat soms als een behoorlijke stoorzender kan functioneren. Sommige klachten kunnen dan ook door dit proces worden verklaard en/of versterkt.

Juist omdat het gaat om je innerlijke wereld, is het therapeutisch gebruik van hypnose een heel geschikt middel om in te schakelen bij het vinden van de oorzaak van jouw probleem en de behandeling daarvan. Omdat de buitenwereld even op afstand wordt gehouden en je rationele denken even worden geremd, werkt hypnose als een soort duikboot die vrij gemakkelijk het gebied van dat ‘geparkeerde’ geheugen kan bereiken. Groot voordeel daarvan is dat je vrij snel je probleem kunt aanpakken en geen ellenlange therapie nodig hebt om je weer prettiger te gaan voelen.